Amputasyon Tedavisi Nedir?
Ampütasyon; işlevini kaybetmiş hastaya faydası olmayan el, kol, bacak gibi uzuvların belirli bir bölümünün kesilmesi işlemidir. Ampütasyonun; kangren, kemik ve kastaki kanserli tümörler, ileri evre diyabet hastalığı, enfeksiyon gibi birçok sebebi olmakla beraber en yaygın görüleni ateroskleroza bağlı ileri evre damar hastalıklarıdır.
Ampütasyon ile beraber bireyin günlük hayatında önemli değişiklikler meydana
gelmektedir. Alt ekstremite ampütasyonları ile bireyler ayakta durma, yürüme, koşma ve sıçrama gibi birçok hareketi yapmakta zorlanırken, üst ekstremite ampütasyonları olanlar tutma, kaldırma, itme, çekme ve yazma gibi hareketlerde zorluklar yaşarlar. Bu zorluğun yanında ampütasyon tedavisi hastaları psikolojik olarak da zorlamaktadır. İlk tepki olarak inanmama, utanma, depresyon görülebilir. Ardından kişi kendisinin her şeyi kaybettiğini düşüncesine kapılarak kendini sosyal ve iş hayatından soyutlar. Bu evrede ampütasyon tedavisi gören hastanın psikolojik destek alması ve en kısa sürede protez kullanımına başlaması hasta için çok büyük önem taşır.
Ampütasyon sonrası başarılı bir ampütasyon rehabilitasyonu ve psikolojik destek sağlanır. Sonrasında hasta vücudu ile uyumlu protez tedavisine başlanır. Hastanın hareketliliğini kısa sürede kazandırılması sağlanarak hastanın bu süreçte yaşadığı zorluk en aza indirgenmeye çalışılır. Uyumlu protez tedavisi sonucu hastanın kazandığı fonksiyonel bağımsızlıkla özgüven ve kendine inanmada artış sağlanır. Bunun sonucunda hasta sosyal hayata uyum sağlamaya başlayarak kendini iyi hissetmeye başlar. Bu sürece en kısa zamanda ulaşmak için yukarıda da bahsettiğimiz gibi protez teknolojisi çok önemlidir. 3B teknolojisinin gelişimiyle protez teknolojisinde çığır açan gelişmeler yaşanmaktadır.
3B Baskı Teknolojisinin Ampute Tedavisindeki Yeri
Çığır açan 3B baskı teknolojisi gün geçtikçe gelişmeye ve hayatımızın her alanına girerek hayatımızı değiştirmeye devam etmektedir. Bu teknoloji hayatımızın birçok alanında adından söz ettirmekle birlikte protez teknolojisinde de büyük yankı uyandırmıştır.
3B Baskı Nedir?
Üç boyutlu baskı, üç boyutlu bir modelin madde olarak çıktısının alınmasıdır. Elde
edilen bu maddesel çıktı, iki boyutlu katmanların ardışık olarak üst üste biriktirilmesinden meydana gelmektedir. Üç boyutlu baskı, kesme ve delme yöntemleri ile malzemenin çıkarılmasına dayanan geleneksel işleme tekniklerinden farklı kabul edilmektedir. Üç boyutlu yazıcı, bilgisayar kontrollü üç boyutlu maddesel çıktı üreten bir endüstriyel robot türüdür. Üç boyutlu baskı teknolojisi, endüstriyel tasarım, mühendislik, mimarlık, savunma sanayi, medikal sektörü, biyoteknoloji, moda, gıda ve diğer birçok alanda adından söz ettirmekle beraber sağlık sektöründe de kendini göstermektedir. Bu yazımızda 3B baskı teknolojisinin protez tedavisindeki yerinden bahsedeceğiz.
3B baskı protez teknolojisi geleneksel yöntemle protez üretimine göre daha rahat kullanım ve kısa sürede üretim kolaylığı sağlamaktadır. Bu sayede maliyeti düşürerek ampütasyon tedavisi gören birçok hastanın proteze ulaşması kolaylaşmaktadır.
3B teknolojisiyle üretilen protezlerin tamamen kişiselleştirildiği ve normal maliyetinden daha az tutacağı belirlenmiştir. 3B baskıyla üretimin avantajlarından biri de estetik açıdan daha iyi üretim sağlanmasıdır. Geleneksel yolla üretilen protezlerin hantal ve çok parçalı, geçirmeli bir yapısı vardır. Estetik açıdan daha iyi üretimin olması ampütasyon tedavisi gören hastanın kendini daha iyi hissetmesi ve uyum sağlaması açısından da önemlidir.
3B Baskı Protez Örnekleri
• William ROOT – Exo Protez Bacak
New York’taki (Amerika Birleşik Devletleri) Pratt Enstitüsü’nde endüstriyel
tasarım öğrencisi olan William Root tarafından 3B tarama, baskılama, modelleme teknolojilerini birleştirilerek üretilmiştir. Dış iskeleti hafif olan titanyumdan yapılmıştır.
Exo protez bacak sürecinde; ilk aşama olarak hastanın diğer bacağının taranmasının yanında ampütasyon olmuş bacağın çıkarılan kısmı da yazılım ile taranmıştır. fitSocket daha iyi bir uyum için bacak dokularının özelliklerini analiz etmektedir. Sonrasında kesilen uzuv mümkün olduğunca doğru bir şekilde kopyalanmaya çalışılarak sanal modelleme yapılmaktadır. Titanyum ağını özelleştirilerek silikonla kaplamaya olanak sağlarken titanyumdan protez bacak üretilmiş olur.
• 3B ile Üretilen Protez El; YOUBIONIC
İtalyan girişimci Youbionic tarafından 3B yazıcıyla miyoelektrik biyonik el üretmiştir.
Ardinio ve parmaktaki servo motorlarla bilekten hareket ettirilmeyi sağlayan bir protezdir. Geniş hareket kabiliyeti sağlaması ve düşük maliyete üretilmesiyle ön plana çıkmıştır.
• Dünyada Bir İlk; 3B Baskı Kafatası Protez
Center Üniversitesi’nden Dr. Bon Verweij ve ekibinin gerçekleştirdiği ameliyatta,22 yaşındaki ismi bilinmeyen bir kadının kafatasının üst kısmı tamamen çıkarılarak 3B boyutlu bir yazıcıdan alınan özel plastik bir protezle değiştirildi. Doktorlar, geçtiğimiz yıl bir hastanın kafatasının yüzde 75’ini protezle değiştirmeyi de başarmıştı. Yapılan en son ameliyatta, beynin korunması için polietereterketon (PEEK) materyali kullanılmıştır. PEEK, sağlamlığı ve ısıya dayanıklılığıyla öne çıkan bir plastik türü olarak bilinmektedir. Normalde diğer implantlar kafaya tam uyum sağlayamadığından 3B yazıcıyla özel bir implant üretilmesi oldukça iyi bir çözüm. Hastaya özel üretilen protez, beyin damarları ve kıvrımları görünecek şekilde şeffaf olarak üretmiştir. Şeffaf kafatası beyin faaliyetlerinin takibi ve görüntülenmesinde büyük avantaj sağlar. Kafatasının şuan beyni örten zarla uyum sağlanıp sağlayamayacağı ise bilinmemektedir.
• 3B Baskı ile Üretilen Protez Bir Köpeğin Hayatına Dokunuyor
3B baskı teknolojisi, protez üretiminde insanların hayatlarına büyük ölçüde dokunmuş ve büyük ilerleme katetmiştir. İnsanların hayatına dokunurken hayvan dostlarımızı da ihmal etmeyen teknoloji bu sefer Derby adında bir köpeğin hayatını değiştirmeyi ve köpeği tekrar hayata bağlamayı amaçlamıştır.
Derby’nin doğuştan ön bacaklarında yapısal bir sorun vardı. Yürümekte koşmakta sorun çeken köpek yürüteçle hayatına devam etmeye çalışsa da onun için çok zor oluyordu. 3B sistem tarafından geliştirilen 3B protezle Derby artık rahatça yürüyüp koşabiliyor.
• 3B Teknoloji Çığır Açmaya Devam Ediyor; 3B Teknolojide Göz Protezi
İnsanlar doğuştan veya sonradan herhangi bir kaza veya hastalık sonucu göz kaybı
yaşayabilmektedir. Maalesef göz kaybı hastanın hayat kalitesini büyük ölçüde düşürmektedir. Geleneksel protez kullanımı bu duruma çare olmaya çalışıyor ancak ameliyat sonucunun riskli olması, üretilen protezlerin hassas ve maliyetli olması büyük bir dezavantaj oluşturmaktadır. Uzmanlar bu duruma kayıtsız kalmayıp gelişen 3B teknolojisini göz protezine de entegre etmeyi denemişlerdir.3B teknolojisiyle göz protezi ilk defa Londra’da bir göz hastanesinde yapılmıştır. 3B teknolojisiyle üretilen göz protezinin gelenekselden farkı göz yuvasının kalıbını almak yerine tamamen dijital taramalardan yararlanılmaktadır. Ve oldukça hızlıdır. İlk defa protez olan Steve VERSE “Uzun yıllardır protez göze ihtiyaç duyuyorum. Daha önce sık sık aynaya bakar, görüntüden hiç hoşlanmazdım. Bu yeni göz harika görünüyor, 3B dijital baskı teknolojisine dayalı olduğu için giderek daha iyi olacak” dedi. .
• 3B Teknoloji Diş Tedavisinde de Yerini Alıyor
Uzmanlar 3B teknolojisi ile üretilen şeffaf plak, kron ve implantların daha dayanıklı ve uzun ömürlü olacağını düşünmektedir. Kırık dişlerin yerine yapılacak kuronların halk arasındaki deyimle porselen diş yapımı oldukça kolaylaşmıştır. Diş hekimi kırık dişi tarar ve taç modeli için 3B yazılımını kullanır. 3B teknolojisi bu alandaki protezlerde kullanımı oldukça yaygındır.
Yapılan çalışmalarda görüldüğü üzere 3B baskı teknolojisi protez tedavisinde oldukça önemli bir yere sahiptir. Geleneksel tedaviye göre birçok avantaj sağlamasının yanında daha fazla kitleye ulaşması konusunda umut vaat etmektedir. Meydana gelen büyük kaza veya doğal afetler sonucu uzvunu kaybeden birçok insana hızlı ve daha az maliyetle sağladığı protezlerde bu umut çok önemli bir yere sahip olmaktadır. Tabi ki avantajlarının yanında bazı dezavantajları da bulunmaktadır. Ama 3B teknolojisi oldukça dinamik yapıdadır. Gün geçtikçe bu teknoloji gelişmekte ve dezavantajlarını avantaja dönüştürmektedir. Bu durum gelecek dünyada 3B teknolojisinin hayatımızın vazgeçilmez bir parçası olacağına işaret ediyor.
KAYNAK
* ÜÇ BOYUTLU YAZICI TEKNOLOJİLERİNİN KARŞILAŞTIRMALI ANALİZİ Comparative Analysis of 3D Printer Technologies Kemal ŞAHİN B. Onur TURAN
https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/520890
*Copeland, C., Reyes, C. C., Peck, J. L., Srivastava, R., & Zuniga, J. M. (2022). Functional performance and patient satisfaction comparison between a 3D printed and a standard transradial prosthesis: a case report. Biomedical engineering online, 21(1), 7.
https://doi.org/10.1186/s12938-022-00977-w
* Danielle Ribeiro, Stephanie R. Cimino, Amanda L. Mayo, Matt Ratto & Sander L. Hitzig (2021) 3D Printing and Amputation: A Scoping Review, Disability and Rehabilitation: Assistive Technology, 16:2, 221-240, DOI: 10.1080 /17483107.2019.1646825
* Ankara Üniversitesi Dikimevi Sağlık Hizmetleri Meslek Yüksekokulu Dergisi. Cilt 7 Sayı:1 2005 AMPUTASYONUN PSİKOSOSYAL BOYUTU Öğr. Gör. Mine OĞUL* Doç. Or. Gülsen EHDEN
https://dergipark.org.tr/en/download/article-file/1596701
*Aimar, A., Palermo, A., & Innocenti, B. (2019). The Role of 3D Printing in Medical Applications: A State of the Art. Journal of healthcare engineering, 2019, 5340616.
https://doi.org/10.1155/2019/5340616
* Baş, A., & Yücekule, S. (2018). Engelli sokak hayvanlarının gündelik hayata adaptasyonu açısından üç boyutlu yazıcıların protez üretimindeki rolü.
https://open.metu.edu.tr/handle/11511/97369
*Ergün, G., Ataol, A. S., & Tekli, B. (2018). Diş hekimliğinde robotik uygulamalar: Bir literatür derlemesi. Ege Üniversitesi Diş Hekimliği Fakültesi Dergisi, 39(3), 125-133.
* Özsoy, İ., & Okyayuz, Ü. H. (2016). Amputasyon geçirmiş kişilerin baş etme becerileri: Olgu sunumu. Klinik Psikiyatri Dergisi, 19(1), 45-51.
* Tan, O., & Candemir, M. M. B. İŞ KAZALARINDA AMPÜTASYON GEREKEN UZUV KAYIPLARININ NEDENLERİ ve ÇÖZÜMLERİ.
* Şirzai, H., Köseoğlu, B. F., Kılınç, G., & Özel, S. (2016). Ampütasyon sonrası işe başlama. Turkish Journal of Physical Medicine and Rehabilitation, 62(1), 22-27.
https://www.hopkinsmedicine.org/health/treatment-tests-and-therapies/amputation .
https://www.physio-pedia.com/Principles_of_Amputation
https://www.gercekbilim.com/dunyada-ilk-3d-yazicidan-kafatasi-protezi-uretildi/ .
https://www.log.com.tr/tamamen-3d-yazici-ile-uretilen-protez-el-youbionic-video/
https://fibilo.com/3d-baskili-protezler/
https://www.cuneytkoksoy.com/tr-amputasyon
https://www.log.com.tr/3d-yaziciyla-uretilen-protez-bir-kopegin-hayatini-degistirdi-video/
https://www.aljazeera.com.tr/haber/3d-yazicidan-cikan-kafatasi-protezi
https://www.experimenta.es/noticias/industrial/exo-prosthetic-leg-la-protesis-impresa-en-3d-de-william-root/
https://robotel.org/ortez-protez-projelerinin-gelecegi-3d-baski-ve-otesi/